Volkswagenem ID.4 GTX z opcjonalną pompą ciepła możesz spokojnie wyjechać na urlop nawet zimą.

Pompa ciepła: wydajne ogrzewanie

W elektrycznych modelach ID. opcjonalna pompa ciepła zapewnia energooszczędne ogrzewanie wnętrza. Dzięki temu ogrzewanie zużywa mniej energii z akumulatora.

Kilka ciekawostek na temat pomp ciepła:

  • pompa ciepła kompresuje ciecz chłodzącą, przez co ogrzewa powietrze przemieszczające się przez układ pompy,
  • w rezultacie, do ogrzewania pojazdu w sezonie zimowym zużywa się mniej prądu z akumulatora wysokonapięciowego,
  • to z kolei przyczynia się do wydłużenia zasięgu, który dodatkowo zależy od osobistego stylu prowadzenia pojazdu,
  • dostępne opcjonalnie w modelach ID. pompy ciepła używają jako medium chłodniczego dwutlenek węgla, który jest mniej szkodliwy dla środowiska.

Oszczędność energii dzięki pompie ciepła

Samochody elektryczneOpens an external link nie mogą wykorzystywać do ogrzewania ciepła generowanego przez silnik spalinowy. Dlatego muszą zużywać do ogrzewania wnętrza energię z baterii, co w zimowych warunkach może spowodować obniżenie zasięgu.

Rozwiązaniem może być pompa ciepła. Umożliwia ona skuteczne ogrzewanie wnętrza, redukując zużycie energii z baterii, co z kolei ma korzystny wpływ na zasięg, który jest większy w autach z pompą ciepła niż w wozach bez pompy.

Mechanizm pracy pompy ciepła

Wysokoefektywne pompy ciepła, które można opcjonalnie zamówić dla Volkswagenów ID.Opens an external link, sprężają płynny czynnik chłodniczy pod wysokim ciśnieniem. Powstaje przy tym ciepło, które ogrzewa powietrze przepływające przez układ. Proces opiera się na następujących prawach fizyki:

  • do przemiany cieczy w stan gazowy (parowanie) musi zostać dostarczona energia,
  • odwrotnie: przy przemianie z gazu w ciecz (kondensacja) uwalniana jest energia.

Bateria samochodu elektrycznego musi zatem zasilać prądem jedynie sprężarkę pompy ciepła, a nie elektryczne ogrzewanie. Dzięki temu obniża się zużycie energii na ogrzewanie wnętrza samochodu.

Ilustracja: schematyczne przedstawienie pompy ciepła w VW ID.3.

Pompy ciepła w modelach ID. pozwalają na niezwykle efektywne uzyskiwanie ciepła. Korzystają z ciepła lub mocy z otoczenia i podgrzewają powietrze przy stosunkowo małym zużyciu energii.

Remaining time, --:--
Pompa ciepła wykorzystuje także energię z otaczającego powietrza.

Korzystniejsze dla środowiska, korzystniejsze dla Ciebie.

Pompa ciepła w modelach ID.Opens an external link ma wiele zalet:

  • Wpływ na środowisko: zastosowany czynnik chłodzący R744 (dwutlenek węgla) jest gazem, który jest mniej szkodliwy dla klimatu niż czynniki chłodzące zawierające fluor.
  • Zasięg: zaoszczędzona energia obniża zużycie prądu z baterii, co może mieć pozytywny wpływ na zasięg.
  • Efektywność: zapotrzebowanie na energię do ogrzewania wnętrza przy temperaturach poniżej 0°C jest mniejsze niż w samochodach bez pompy ciepła.
O tym, o ile zwiększy się zasięg z pompą ciepła, decyduje między innymi indywidualny styl jazdy.

Podstawowa reguła: im mniejsza średnia szybkość jazdy, tym większe znaczenie ogrzewania dla zużycia prądu, więc tym bardziej korzystny wpływ pompy ciepła na całkowity zasięg samochoduOpens an external link

Większa wydajność na co dzień

Pompa ciepła może zwiększyć zasięg przede wszystkim podczas jazdy po mieście. Jednocześnie ta efektywna technologia wnosi wkład w ochronę środowiskaOpens an external link – i to przez cały cykl życia samochodu.

Chcesz umówić się na jazdę próbną lub skonfigurować auto? Przejdź do naszych modeli ID.

Chcesz umówić się na jazdę próbną lub skonfigurować auto? Przejdź do naszych modeli ID.

Chcesz poznać bliżej nasze elektryczne modele ID.? Umów się na jazdę próbną w najbliższym Salonie Volkswagena lub skorzystaj z naszego konfiguratora online, by skonfigurować swojego wymarzonego ID.

Umów się na jazdę próbną.Opens an external link

Skonfiguruj.Opens an external link

Zastrzeżenia prawne Volkswagen Group Polska Sp. z o.o.

Wszelkie prezentowane informacje, w szczególności zdjęcia, wykresy, specyfikacje, opisy, rysunki lub parametry techniczne, nie stanowią oferty w rozumieniu Kodeksu cywilnego oraz nie są wiążące i mogą ulec zmianie bez wcześniejszego powiadomienia. Prezentowane informacje nie stanowią zapewnienia w rozumieniu art. 556(1)§2 Kodeksu cywilnego. Volkswagen zastrzega sobie możliwość wprowadzenia zmian w prezentowanych wersjach. Przedstawione detale wyposażenia  mogą różnić się od specyfikacji przewidzianej na rynek polski. Zamieszczone zdjęcia i opisy mają wyłącznie charakter poglądowy i mogą przedstawiać wyposażenie opcjonalne. Wiążące ustalenie ceny, wyposażenia i specyfikacji pojazdu następuje w umowie sprzedaży, a określenie parametrów technicznych zawiera świadectwo homologacji typu pojazdu. Zastrzegamy sobie prawo do zmian i pomyłek. Wszelkie  prezentowane informacje są aktualne na dzień publikacji. W celu uzyskania najnowszych informacji prosimy kontaktować się z Autoryzowanym Salonem Marki Volkswagen.

Prezentowane ceny są wyłącznie cenami rekomendowanymi i obejmują podatek VAT (23%).

Z uwagi na ograniczenia technik drukarskich lub parametrów ekranu, na którym obraz jest wyświetlany, kolory przedstawione w niniejszym materiale mogą nieznacznie różnić się od faktycznych kolorów lakieru i materiałów.

Wszystkie produkowane obecnie samochody marki Volkswagen są wykonywane z materiałów spełniających pod względem możliwości odzysku i recyklingu wymagania określone w normie ISO 22628 i są zgodne z europejskimi świadectwami homologacji wydanymi wg dyrektywy 2005/64/WE. Volkswagen Group Polska sp. z o.o. podlega obowiązkowi zapewnienia wszystkim użytkownikom samochodów Volkswagen sieci odbioru pojazdów po wycofaniu ich z eksploatacji, zgodnie z wymaganiami ustawy z 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Więcej informacji dotyczących ekologii znajdą Państwo na stronie Recykling samochodów.

Montaż akcesoriów w pojeździe może mieć wpływ na poziom zużycia paliwa/energii, emisję CO2 lub zasięg oraz może nastąpić najwcześniej po pierwszej rejestracji pojazdu, wyłącznie na Państwa życzenie.

Od 1 września 2018 r. wszystkie nowe pojazdy wprowadzane do obrotu w Unii Europejskiej muszą być badane i homologowane zgodnie z procedurą WLTP określoną w rozporządzeniu Komisji (UE) 2017/1151. WLTP zapewnia bardziej rygorystyczne warunki badania i bardziej realistyczne wartości zużycia paliwa i emisji CO2 w porównaniu do stosowanej to tej pory metody NEDC. Prezentowane dane dotyczące wartości zużycia paliwa i emisji CO2 są danymi zgodnymi ze świadectwem homologacji typu wyznaczonymi zgodnie z procedurą WLTP. Więcej informacji na temat WLTP na stronie: https://www.volkswagen.pl/pl/swiat-volkswagena/ochrona-srodowiska/wltp.html

Zasięg dla samochodów elektrycznych lub zasięg w trybie elektrycznym dla hybryd typu Plug-In może się różnić w zależności od wersji i wyposażenia oraz zamontowanych akcesoriów. W praktyce rzeczywisty zasięg różni się w zależności od stylu jazdy, prędkości, korzystania z dodatkowych odbiorników energii, temperatury zewnętrznej, liczby pasażerów, obciążenia ładunkiem i topografii terenu.

Systemy bezpieczeństwa działają wyłącznie w ramach ich technologicznych granic i nadal niezbędne jest zachowanie należytej ostrożności przez kierowcę. Kierowca musi być w każdej chwili gotowy do przejęcia kontroli nad pojazdem. Systemy wspomagające nie zwalniają go z odpowiedzialności za zachowanie szczególnej ostrożności. Sprawdź szczegóły korzystania z Volkswagen WeConnect na stronie https://www.volkswagen.pl/pl/connected-car/lacznosc/we-connect.html Leasing klasyczny: Oferta dla przedsiębiorców. Suma opłat skalkulowana na podstawie parametrów: opłata wstępna 20%, okres leasingu 36 miesięcy, wartość końcowa 1%. Leasing dla przedsiębiorców. Materiał nie stanowi oferty w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Kredyt "Jak Abonament" - Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania (RRSO) wynosi 13,64%, całkowita kwota kredytu (bez kredytowanych kosztów) 103873 zł, całkowita kwota do zapłaty 150216 zł, oprocentowanie zmienne 9,30%, całkowity koszt kredytu 46343 zł (w tym: prowizja  0 zł, odsetki 35 558 zł, ubezpieczenie komunikacyjne na 1. rok 3807 zł, ubezpieczenie spłaty kredytu 6978 zł), 48 miesięcznych rat równych po 1607 zł; rata finalna 73087 zł. Kalkulacja została dokonana na dzień 7.07.2022 r. na reprezentatywnym przykładzie. Kredyt na wybrane modele Volkswagen Samochody Osobowe z rocznika 2022 przy skorzystaniu z ubezpieczenia komunikacyjnego i ubezpieczenia spłaty kredytu oferowanych przez Volkswagen Serwis Ubezpieczeniowy Sp. z o.o. Niniejsza informacja nie stanowi oferty w rozumieniu kodeksu cywilnego. Dostępność i warunki produktu mogą ulec zmianie. Warunki produktu określa umowa. 

Raty leasingu "Jak Abonament" dla parametrów: 10% opłaty wstępnej, okres finansowania 48 miesięcy, limit roczny 15 000 km. Oferta dla Przedsiębiorców.

Volkswagen zwraca uwagę, że pewna liczba modeli Volkswagen ID. wyprodukowanych w Chinach została sprowadzona na rynki międzynarodowe nieoficjalnymi kanałami poza autoryzowaną siecią Volkswagena.  Nieautoryzowani sprzedawcy wprowadzają klientów w błąd, twierdząc, że oferowane przez nich modele Volkswagen ID. są objęte międzynarodową gwarancją. Volkswagen wskazuje, że pojazdy wyprodukowane w Chinach, na rynek chiński nie są objęte międzynarodową gwarancją, w tym również obejmującą Europejski Obszar Gospodarzy. Z uwagi na powyższe, wszystkie wymagania dotyczące naprawy i serwisowania, w tym korzystania z gwarancji i dobrej woli, nie mogą być podejmowane przez autoryzowanych salonów lub jakikolwiek autoryzowany zakład serwisowy marki Volkswagen na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Volkswagen i oficjalny dostawca wewnątrzwspólnotowy nie mogą również zapewnić klientom Oryginalnych Części Volkswagen dla modeli sprzedawanych wyłącznie w Chinach, takich jak Volkswagen ID.6.  Klienci, którzy zdecydują się na zakup pojazdów za pośrednictwem nieautoryzowanych kanałów, powinni mieć świadomość, że oprócz braku możliwości serwisowania, gwarancji i dostaw części zamiennych, pojazdy te są wyposażone w wersję oprogramowania przeznaczoną na inny rynek. Podobnie jak w przypadku gwarancji i serwisu, nie może być ono obsługiwane przez salony Volkswagena. Dodatkowo nieoficjalnie importowane modele ID. zostały  wyprodukowane wyłącznie na warunki rynku chińskiego. Nie są więc homologowane na inne rynki ani dostosowane do ich specyficznych wymagań. Nie posiadają więc europejskiej homologacji i certyfikatu zgodności (CoC).  Volkswagen i oficjalny dostawca wewnątrzwspólnotowy pozostają zaangażowani w sprawy klientów, dlatego prosimy o zachowanie najwyższej ostrożności i ponownego przemyślenia zakupu modelu Volkswagen ID. za pośrednictwem nieoficjalnych kanałów. Zalecamy klientom wizytę u autoryzowanych salonów w celu zapoznania się z najnowszą ofertą dostępnych modeli samochodów marki Volkswagen, które są oficjalnie dopuszczone do sprzedaży na danym rynku i posiadają ustaloną gwarancję oraz wsparcie serwisowe. Volkswagen i oficjalny dostawca chętnie zorganizują kontakt z autoryzowanymi salonami.

*Obowiązuje do odwołania. Szczegóły u sprzedawcy. Polo Special Edition - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania wersji Special Edition do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w Polo Special Edition: 2 400 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Special Edition: 100 zł. Rabat do 4 000 zł. T-Roc w wersji Life Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji Life Plus: 11 160 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Rabat do 14 000 zł. T-Roc w wersji R-Line Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji R-Line Plus: 15 270 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł. Rabat do 14 000 zł. Nowy T-Cross w wersji Life Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji Life Plus: 10 360 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Rabat do 11 000 zł. Nowy T-Cross w wersji R-Line Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji R-Line Plus: 15 760 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł. Rabat do 11 000 zł. Touran w wersji Comfortline Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Comfortline z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Touran Comfortline Plus: 25 880 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Comfortline i Comfortline Plus: 3 300 zł. Rabat do 5 000 zł. Taigo w wersji Life Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji Life Plus: 9 560 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Rabat do 11 000 zł. Taigo w wersji R-Line Plus - Przedstawiona korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w wersji R-Line Plus: 14 200 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł. Rabat do 11 000 zł. Nowy Golf w wersji Life Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Golf Life Plus: 11 090 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Rabat do 7 000 zł. Oferta dla skrzyni manualnej. Nowy Golf w wersji R-Line Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Golf R-Line Plus: 15 040 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł. Nowy Golf Edition 50 - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Style z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Nowy Golf Edition 50: 19 350 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Style i Edition 50: 1 500 zł. Rabat do 7 000 zł. Oferta dla skrzyni manualnej.  Nowy Golf Variant w wersji Life Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Golf Variant Life Plus: 12 870 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Rabat do 7 000 zł. Oferta dla skrzyni manualnej.  Nowy Golf Variant w wersji R-Line Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Golf Variant R-Line Plus: 15 920 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł.  Nowy Passat w wersji Business Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Business z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Passat Business Plus: 20 020 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Business i Business Plus: 800 zł. Nowy Passat w wersji R-Line Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Passat R-Line Plus: 14 250 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 800 zł. Nowy Tiguan w wersji Life Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Life z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Nowy Tiguan Life Plus: 22 380 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Life i Life Plus: 800 zł. Nowy Tiguan w wersji R-Line Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji R-Line z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu Nowy Tiguan R-Line Plus: 17 640 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji R-Line i R-Line Plus: 1 700 zł. ID.3 w wersji Pro Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pro z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.3 Pro Plus: do 31 610 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pro i Pro Plus: 4 600 zł. Rabat 18 000 zł. ID.3 w wersji Pro S Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pro S z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.3 Pro S Plus: do 28 180 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pro S i Pro S Plus: 4 600 zł. Rabat 18 000 zł. ID.4 w wersji Pure Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pure z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.4 Pure Plus: 25 520 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pure i Pure Plus: 9 200 zł. Rabat 25 000 zł. ID.4 w wersji Pro Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pro z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.4 Pro Plus: 39 160 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pro i Pro Plus: 4 600 zł. Rabat 25 000 zł. ID.5 w wersji Pure Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pure z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.5 Pure Plus: 24 780 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pure i Pure Plus: 9 200 zł. Rabat 35 000 zł. ID.5 w wersji Pro Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji Pro z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.5 Pro Plus: 34 270 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji Pro i Pro Plus: 4 600 zł. Rabat 35 000 zł. ID.7 w wersji Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji ID.7 z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.7 Plus: 47 350 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji ID.7 i ID.7 Plus: 9 200 zł. Rabat 40 000 zł. ID.7 Tourer w wersji Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji ID.7 z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.7 Plus: 47 440 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji ID.7 i ID.7 Plus : 9 200 zł. Rabat 40 000 zł. ID.7 GTX w wersji Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji ID.7 GTX z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.7 GTX Plus: 48 510 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji ID.7 GTX i Plus: 11 040 zł. Rabat 40 000 zł. ID.7 Tourer GTX w wersji Plus - Przedstawiana korzyść to różnica kwoty wynikającej z porównania prezentowanego pojazdu do wersji ID.7 Tourer GTX z analogicznym wyposażeniem w cenie katalogowej. Wartość wyposażenia uwzględniona w modelu ID.7 Tourer GTX Plus: 48 800 zł. Dopłata między analogicznymi silnikami dla wersji ID.7 Tourer GTX i Plus: 11 040 zł. Rabat 40 000 zł. Materiał może prezentować elementy wyposażenia dodatkowego lub opcjonalnego